Darko Jakšić: Nova EU vinska regulativa

Nedavno je stupila na snagu nova EU zakonska regulativa za geografsko poreklo vina. Šta to znači za naše vinare?
- Čini mi se da je ta regulativa došla u veoma povoljnom trenutku za domaće proizvođače, s obzirom na to da donosi brojne olakšice u oblasti geografskog porekla vina. Naime, znamo od ranije da Evropska unija želi da sistem geografskog porekla za vina što više približi sistemu za jaka alkoholna pića, aromatizovane proizvode od vina kao što su Sangria, Vermut, naša oznaka Bermet i slične, i sistemu za poljoprivredno-prehrambene proizvode. To se dobrim delom realizovalo objavljivanjem najnovijih uredbi EU: Delegirana uredba Komisije (EU) 2019/33 i Implementirajuća uredba Komisije (EU) 2019/34. Njima su se neki postupci u oblasti geografskog porekla vina dosta pojednostavili, razjasnili i međusobno uskladili. Drugim rečima, otklonile su se određene birokratske procedure i opterečujući uslovi, na radost vinogradara i vinara.

Šta bi od toga trebalo najviše da obraduje srpske vinare?
- Dosta toga, pošto se uvode novi instrumenti koji će olakšati registraciju oznaka, omogućiti određene izuzetke proizvođačima u teškim situacijama i značajno ubrzati rad administracije. S obzirom na to da se naši proizvođači grožđa i vina susreću s problemima u dokazivanju reprezentativnosti prilikom zaštite oznaka geografskog porekla, kao što su te teškoće imali proizvođači iz Subotičkog i Sremskog rejona, zatim rejona Tri Morave i drugih, uvođenje EU pravila da se pojedinačni proizvođač vina može smatrati prihvatljivim podnosiocem zahteva za zaštitu oznaka posebno će pogodovati vinarima koji imaju problem da animiraju druge vinare da i oni uđu u sistem geografskog porekla.

Kako konkretno?
- Vinari koji žele da zaštite oznake geografskog porekla neće se usporavati novom regulativom ukoliko okolnosti onemogućavaju stvaranje asocijacije proizvođača za datu oznaku geografskog porekla ili ukoliko su proizvođači nekog područja trenutno malobrojni u želji da zaštite oznaku. Takva načela nove EU regulative u smislu afirmacije registracije oznaka bez uslovljavanja po pitanju broja proizvođača koji ulaze u sistem geografskog porekla signalizira neophodnost ukidanja nacionalnih pravila na nivou država po pitanju reprezentativnosti proizvođača ili reprezentativnosti proizvodnje. Drugim rečima, države koje će uskladiti domaće zakonodavstvo sa novom EU regulativom za vino treba da omoguće da oznake geografskog porekla može registrovati i manji broj proizvođača grožđa i vina, pa čak i samo jedan vinar ukoliko samo on pokaže interesovanje, odnosno želju da zaštiti oznaku na nekom području i, naravno, ispuni ostale uslove.

Oznake geografskog porekla može registrovati i manji broj proizvođača grožđa i vina, pa čak i samo jedan vinar ukoliko samo on pokaže interesovanje.U tom slučajevu da li mogu drugi vinari kasnije da mu se pridruže?
- S obzirom da je geografsko poreklo grupno, a ne individualno pravo intelektualne svojine, ostaju pravila da se drugi proizvođači uvek mogu pridružiti pojedinačnom proizvođaču koji je zaštitio oznaku u proizvodnji vina sa geografskim poreklom u skladu sa pravilima iz proizvođačke specifikacije. Takođe, udruživanje je najbolji i najlakši način da se postignu ciljevi i interesi svih proizvođača vina na demokratski način, pa se ono uvek preporučuje i pomaže. Takav pristup se uklapa i u našu realnost i mentalitet, gde najveći deo napora podnesu pojedinci koju su uporni, imaju napredne ideje i sagledavaju dobrobiti za celu lokalnu zajednicu, a da drugi kasnije prate postavljene standarde i ugledne domaćine, u ovom slučaju vinare koji imaju najveću svest o bitnosti geografskog porekla vina.

Imali smo više puta prilike da čujemo kako su vina u Srbiji dostigla zavidan kvalitet, ali da treba da poradimo više na njihovoj autentičnosti. Da li bi ove nove regulative iz EU mogle tome da doprinesu?
- U vremenu vinske globalizacije, problem da mnoga vina liče jedna na druga je opšti problem. Kod nas je to još izraženije jer smo u prethodnom periodu izgubili brojne vinograde i velike površine s autohtonim i regionalnim sortama, a novostvorene sorte vinove loze, osim župljanke, još se nisu proširile u značajnoj meri. Poslednjih godina se radi na klonskoj selekciji lokalnih sorti i na istraživanju terroira u cilju prilagođavanja proizvodnje lokalnih vina konkretnim lokalnim uslovima, što je dobro i što će pomoći u isticanju specifičnosti naših vina. Nova EU pravila sublimiraju težnje isticanja posebnosti vina iz evropskih vinogradarskih područja, pa se omogućava da proizvođači mogu pojedinačno da zaštite oznake geografskog porekla ukoliko se karakteristike vina iz datog područja razlikuju od karakteristika vina iz okolnih vinogradarskih područja.

Da li Srbija ima potencijal za zaštitu takvih oznaka koja će se zasnivati na različitosti lokalnih vina?
- Postoje primeri veoma specifičnih i jedinstvenih vina koja se potpuno razlikuju od onih konvencionalnih, da ih tako nazovem, iz područja gde se te vinarije i vinogradi nalaze. Iako se svako vino s istim nazivom iz različite godine takođe razlikuje, primeri potpuno drugačijih vina iz vinarija Marurer iz Subotičkog, Bikicki iz Sremskog, Plavinci iz Beogradskog rejona i vinarije Milana Aleksića iz Župskog vinogorja, pa i mnogih drugih proizvođača, samo su neki od primera da se uvođenje i ovakvog novog koncepta EU u isticanju posebnih manjih oznaka kod kojih su vina izrazito različita od okolnih vina, može primeniti i kod nas.

Proizvodi s predznakom „lokalno“ dobijaju i sve više značaja u turističkoj ponudi...
- Da, posebno je važno da se proizvodnja takvih specifičnih vina i lokalni turizam finansijski valorizuje i izazove veću pažnju potrošača i turista na konkretne vinogradarske lokalitete, lokalnu tradiciju i uslove porodične proizvodnje, kao što je slučaj kod vinarija koje sam pomenuo. To znači proizvodnja vina isključivo od lokalnih sorti, korišćenje prirodnih kvasaca, održiva proizvodnja bez hemijske zaštite i sa primenom posebnih enoloških postupaka ili proizvodnja belog vina od crne autohtone sorte vinove loze... Takvi proizvođači, nakon usklađivanja sa EU regulativom koja omogučava da proizvođači sami određuju granice oznaka, neće morati da se uklapaju u konvencionalne uslove oznaka geografskog porekla ili tradicionalne tipove vina u okviru tih oznaka. U tim slučajevima uslove za takva specifična vina pojedinačni proizvođači bi mogli da definišu u posebnim oznakama bez promene tradicije u proizvodnji, ali s „otvorenim vratima“ za sve one koji žele u budućnosti da proizvode takva različita vina. Sa druge strane, to je veliki izazov za naučne i stručne institucije da istražuju lokalni terroir i tradicionalne postupke proizvodnje i naučno potvrđuju posebnost takvih vina. „Centar za vinogradartstvo i vinarstvo“ zajedno sa drugim domaćim i stranim institucijama upravo radi na istraživanjima mezo i mikrorejonizacije na pojedinim vinogradarskim lokalitetima, kako bi pružili što više rezultata i korisnih informacija za isticanje posebnosti vinogradarskih lokaliteta i vina i buduće korišćenje podataka za zaštitu oznaka geografskog porekla. Naravno, ne treba zaboraviti regionalno ili nacionalno udruživanje i oznake, a o neophodnosti zajedničkog nacionalnog nastupa u inostranstvu da i ne govorim. Međutim, taj koncept isticanja jedinstvenosti vina se ne kosi s tim da vinari koji proizvode takva vina budu i u oznakama za određene, da kažemo „konvencionalne“ tipove vina, i na nivou većih vinogradarskih područja.

U vremenu vinske globalizacije, problem da mnoga vina liče jedna na druga je opšti problem.Šta bi još izdvojili iz korpusa tih novih EU regulativa?
- Pošto određen broj proizvođača nema proizvodne pogone u okviru samih vinograda, odnosno u okviru vinogradarskih područja, mogućnost kojom EU regulativa dozvoljava da se prerada grožđa može vršiti i van oznake geografskog porekla, može biti veoma pozitivna za vinare sa takvim problemima. Naime, imamo primere da neke vinarije proizvode odlična vina od grožđa kojeg prerađuju u drugim vinogorjima ili rejonima. Takođe, neke vinarije imaju vinograde u vinogradarskim područjima koja nisu ista kao područja gde se nalaze vinarije, pa je rešenje bilo da grade nove proizvodne pogone tamo gde se nalaze vinogradi ili da proizvode vino bez geografskog porekla. Međutim, EU sada potencira da, ukoliko se na ograničenju ne insistira u proizvođačkoj specifikaciji, proizvođači vina sa geografskim poreklom mogu da prerađuju grožđe u vino i u neposrednoj blizini oznake geografskog porekla ili u istoj ili susednoj upravnoj jedinici. Zbog iskustva sa presudama evropskih sudova, sada se i podrazumeva da punjenje vina može biti van teritorije oznake, a svako ograničenje po tom pitanju smatra se ometanjem opšteg načela Evropske unije po pitanju slobodnog kretanja robe i pružanja usluga. Ukoliko se insistira da se pakovanje, odnosno punjenje vina obavlja u okviru granica oznake, to se mora dobro obrazložiti u okviru proizvođačke specifikacije. Pozitivan instrument koji Evropska komisija uvodi je i omogućavanje izuzetka da se u određenom prelaznom periodu proizvodi vino iako nije u potpunosti u skladu sa specifikacijom proizvoda i da se za takva vina u tom prelaznom periodu upotrebljava zaštićen naziv, ali ne duže od 10 godina. Na taj način se olakšava proizvođačima koji imaju trenutne teškoće s usklađivanjem sa specifikacijom proizvoda da to urade postepeno.

Da li se može govoriti i o smanjenju administrativne procedure u situacijama kada vinar treba da prilagodi svoj „zaštićeni“ proizvod izazovima tržišta?
- Da, upravo tako. Kako bi smanjila administriranje i omogućila brže izmene specifikacije proizvoda, Evropska komisija je novom regulativom razdvojila proceduru izmena specifikacija proizvoda za vina sa geografskim poreklom na dve procedure: izmene na nivou Evropske unije i standardne izmene. Izmene na nivou EU zahtevaju duži period, implementaciju postupka prigovora i obavezne su samo kada se menjaju ključni elementi specifikacije proizvoda, kao što su naziv oznake, kategorije proizvoda koje su obuhvaćene specifikacijom proizvoda, kada je u pitanju poništenje oznake ili kad se uvode dodatna ograničenja. U ostalim slučajevima, kada promene nisu ključne, a kako bi se proizvođači što brže prilagodili naučnim i tehničkim inovacijama i promeni prirodne sredine, sve promene se tretiraju kao standardne izmene koje se izvršavaju mnogo brže. Pošto te izmene ne zahtevaju proceduru prigovora i obavljaju se na nivou države članice EU ili treće zemlje, to će omogućiti vinarima brzo reagovanje na zahteve tržišta i bolje postizanje konkurentnosti. Na primer, ukoliko tržište prestane da preferira barikirana, brzim standarnim izmenama proizvođačkih specifikacija na nivou države može se promeniti način proizvodnje vina sa geografskim poreklom tako što to vino neće više dugo odležavati u barik burićima. Na taj način bi vina sa geografskim poreklom ostala konkurentna i ne bi se izgubilo tržište zbog dugih administrativnih procedura izmena specifikacija. Dobro je i da je Evropska komisija, na inicijativu proizvođača vina, sama sebi uvela ograničenje za razmatranje proizvođačke specifikacije u proceduri registracije oznaka ukoliko je sve zadovoljeno na period od šest meseci. To će sve svakako uticati na bržu reakciju administracije i registraciju oznaka geografskog porekla vina.

Vinari su ponekad primorani da odustanu od geografskog porekla zbog razloga koji ne zavise od njih samih. Da li tu ima nekih promena?
- Mislim da je pozitivna stvar što je Evropske komisija kroz novu legislativu uvela instrument „privremene izmene“ proizvođačke specifikacije. Naime, u slučaju prirodne katastrofe, nepovoljnih vremenskih uslova ili donošenja obaveznih sanitarnih ili fitosanitarnih mera, privremenim izmenama bi se omogućilo proizvođačima da koriste oznaku geografskog porekla i privremeno imaju proizvodnju koja nije u potpunosti u skladu s uslovima iz prvobitne specifikacije proizvoda. Svedoci smo klimatskih promena koje u određenim slučajevima izazivaju negativnosti koje se ne mogu izbeći, već se proizvođači mogu samo delimično prilagoditi datim uslovima, pa je uvođenje ovakvih privremenih odstupanja velika pomoć proizvodjačima vina sa geografskim poreklom. Primer za to je izrazito kišna 2014. godina, koja je nastupila nakon sušne 2013. godine, i kada mnogi proizvođači vina nisu mogli da ispune uslov minimalnog sadržaja šećera u grožđu i propisan kvalitet, a nisu mogli ni da poboljšaju kvalitet vina ukoliko su određene zabrane definisane u proizvođačkim specifikacijama. Takođe, u pojedinim jako toplim godinama imali smo slučajeve da je alkohol u vinu sa geografskim poreklom prevazilazio maksimalno dozvoljen sadržaj stvarnog alkohola definisan u proizvođačkim specifikacijama ili kategorijama proizvoda, pa su pojedini vinari odustajali od oznaka geografskog porekla pošto nisu mogli ispuniti date uslove, iako su vina bila odlična i osvajala domaće i međunarodne nagrade.

Za kraj, da li bi ove odredbe mogle da se odraze na povećanje domaće proizvodnje vina sa geografskim poreklom?
- Ukoliko se ova nova EU regulativa što pre prenese u naše zakonodavstvo, omogući primena novih mogućnosti i uspostavi efikasan sistem sertifikacionih tela i brzih administrativnih procedura, to bi dodatno ohrabrilo vinare da uđu u sistem geografskog porekla. Time bi se svakako uticalo na povećanje broja domaćih vinarija i vina sa geografskim poreklom, pa i na povećanje konkurentnosti i prepoznatljivosti naših vina.

Foto: Ivana Čutura